Sommige herken ons situasie vandag aan gebeurtenisse uit die verlede. Daar word vertel dat Stalin die metode om ander te breinspoel op so ’n manier demonstreer het: Hy het ’n lewendige hoender geneem en sy vere een vir een uitgepluk. Toe sit hy die bebloede, beseerde voël ’n entjie van hom af op die vloer neer. Hy het ’n paar koringkorrels geneem en dit na die hoender toe gestrooi. Toe stap Stalin weg. Miserabel en vol pyn, het die hoender hom gevolg. Toe verduidelik Stalin: “So maklik is dit om die bevolking gehoorsaam te maak. Jy paai hulle met waardelose beloninkies en hulle sal jou volg, ongeag die pyn en lyding wat jy hulle aandoen.” Die geskiedenis leer ons dat 20 000 kommuniste destyds oor 180 miljoen Russe regeer het. Van ons oud weermaglede het dit so beleef: “Ons jong troepies is herhaaldelik lof toegeswaai oor ons goeie gedrag en ons goeie dissipline. ’n Wortel is voor ons neus gehang: Vrydag kon ons op spesiale pas gaan! Maar, Donderdagaand het die korporaal die kaserne binnegestorm en gebulder: ”Wie het die twee biere op die kantien se muurtjie gesteel?” Niemand kon antwoord nie. Ons moes buite aantree en tot eenuur strafparade verduur. Ook die pasnaweek is opgeskort. Ons was verpletterd. Saterdag is daar vir ons gesê: ‘As julle nou goed luister, kan die volgende pas vervroeg word.’ En hét ons geluister! Maar, die pasnaweek is nooit vervroeg nie. Die korporaal – een individu – het daarin geslaag dat ’n hele peloton sy opdragte blindelings volg, want hulle wou nie die nuwe pasnaweek weer misloop nie!” Sielkundig is daar twee metodes van breinspoeling: die klassieke en die operante metode. Met die klassieke metode word positiewe gedrag elke keer beloon. Dan word daar oorgegaan na die operante metode en word positiewe gedrag net af en toe beloon. Later val die belonings weg, want die gedragspatroon is vasgelê. Wat gebeur vandag? Die nasie word geprys oor die manier waarop hul die inperking hanteer. Goedere word beskikbaar gemaak, maar dan weer teruggetrek. Die wortel? As die nasie hul op die spesifieke vlak goed gedra, kan regulasies vorentoe verslap word. Intussen word ekstra reëls en regulasies ingestel. ’n Aandklokreël word afgekondig. Kleredrag is selfs voorgeskryf. As ons oortree word die wortel weggevat. Die vraag is: Waarheen lei dit, of waarheen kan dit lei?
Lulu Steenkamp